De Vietnamoorlog volgens Hollywood
De Vietnamoorlog veranderde de thematiek van de oorlogsfilm in Hollywood voorgoed. Niet langer was oorlog louter entertainment, het decor van spannende avonturen, maar voortaan stond de horror van oorlog centraal. Anti-helden worden de nieuwe helden.
Ten tijde van de Vietnamoorlog (1959-1975) stonden de studiobazen in Hollywood niet te springen om hun handen te branden aan controversiële films over de Vietnam oorlog, gelet op de maatschappelijke beroering in de Amerikaanse samenleving. Liever maakte men films over het voor Hollywood veilige onderwerp van de Tweede Wereldoorlog. Films over Amerikaanse heldendaden in de strijd tegen het Derde Rijk, zoals in The Dirty Dozen (1967) en Patton (1970), waren nog immens populair.
‘Wilde Oosten’
De exemplarische Vietnam film van die tijd was The Green Berets (1968) met John Wayne in de hoofdrol. Wayne was in de ogen van vele Amerikanen een icoon; dé ideale onverschrokken Amerikaanse held. Een heldenstatus die Wayne toekwam door zijn glansrijke optredens in talloze populaire westerns.
The Green Berets was in velerlei opzichten dan ook een veredelde western, getransporteerd naar het ‘Wilde Oosten.’ De indianen maakten alleen plaats voor de ‘nieuwe wilden’: de Vietcong strijders.
Kortstondige paleisrevolutie
In de loop van de jaren’70 stak kortstondig een andere wind op in Hollywood. De spirit van de jaren’60 drong alsnog door tot de hoogste kringen in Hollywood. Filmmakers genoten aanzienlijk meer artistieke vrijheid dan voorheen.
Alle stoplichten stonden plots op groen voor geëngageerde films over het nationale trauma van Amerika in de jaren’70: het verlies van de Amerikaanse ‘onschuld’ in Vietnam. Onder dit voor filmmakers gunstige gesternte kon Francis Ford Coppola dan ook redelijk ongemoeid werken aan zijn eigen ambitieuze Vietnam epos, Apocalypse Now (1979).
The Horror, The Horror…
Apocalypse Now blijft overeind staan als een indrukwekkend fatalistisch drama. Een moderne parabel over een kapitein van het Amerikaanse leger die op een missie is gestuurd om een krankzinnig geworden kolonel in het duistere hart van de Vietnamese jungle uit te schakelen. Niet alleen de kolonel blijkt krankzinnig; de suggestie ligt er duimendik op dat niemand ontsnapt aan de waanzin van oorlog.
De kolonel, onvergetelijk neergezet door Marlon Brando, is een doorgedraaide John Wayne figuur, gepijnigd door het meemaken van de ware verschrikkingen van oorlog, wiens famous last words tot op de dag resoneren in beschouwingen over de Vietnamoorlog: “The Horror, The Horror…”
De Erfenis van Apocalypse Now
In de jaren’80 en ’90 verschenen talrijke bekende en minder bekende Hollywood films met een kritische kijk op de Vietnamoorlog. Oliver Stone maakte bijvoorbeeld naam met maar liefst drie Vietnam films. Zijn grootste succes was Platoon (1986), losjes gebaseerd op zijn eigen ervaringen als voetsoldaat in Vietnam, waarin Stone een niet bepaald flatteus beeld schetst van de mentaliteit en moraliteit binnen een intern verscheurd peloton infanteristen.
Met Born on the Fourth of July (1989) vertelt Stone het levensverhaal van de veteraan Ron Kovic die gedesillusioneerd terugkeerde uit Vietnam om een onverschillig ontvangst in Amerika te ervaren, en zich uiteindelijk te ontpoppen tot een van de meest prominente voorvechters van het beëindigen van de Vietnamoorlog. Vervolgens sloot Stone zijn Vietnam trilogie af met Heaven and Earth (1993). Inhoudelijk gezien is deze film nog zijn grootste waagstuk: de Amerikaanse aanwezigheid in Vietnam bezien door de ogen van een Vietnamese vrouw.
Stanley Kubrick maakte eveneens een indringende film over Vietnam: Full Metal Jacket (1987). Een verontrustende donkere komedie waarin getoond word hoe jonge rekruten worden gedrild tot gewetenloze moordmachines. Een thema dat eveneens in Casualties of War (1988) aan de kaak wordt gesteld. Deze film draait om een schrijnend drama dat erg doet denken aan het bloedbad aangericht in het dorpje My Lai in 1968, waarbij honderden onschuldige Vietnamezen werden gedood.
God bless America
Enige maanden voordat Apocalypse Now de bioscopen bereikte, verscheen misschien wel de meest controversiële Vietnam klassieker: The Deer Hunter (1978). Een film die net als Apocalypse Now gegrift zou raken in het collectieve bewustzijn van Amerika, ook al was de politieke lading geheel anders.
The Deer Hunter schetst een aangrijpend portret van een hechte groep vrienden uit een arbeidersmilieu op de vooravond van hun uitzending naar Vietnam. De gruwelen van de oorlog laten zware psychische wonden na bij eenieder. De soldaten worden voornamelijk geportretteerd als onschuldige slachtoffers van de oorlog, en in het bijzonder van sadistische Vietcong strijders.
Aan het einde van de film komen de overlevenden samen om uit volle borst God bless America te zingen. Uit het hart. Zonder enige ironie.
Deze memorabele scene raakte een gevoelige snaar bij een gedeelte van de silent majority in Amerika, gefrustreerd door het verlies van wat een gerechtvaardigde oorlog leek in de context van de Koude Oorlog. Tegenstanders walgden van wat zij zagen als sentimenteel patriotisme en bekritiseerden de film vanwege vermeend historisch revisionisme. De verhitte gemoederen bij de ontvangst van The Deer Hunter toonde dan ook aan hoezeer de afloop van de Vietnamoorlog het land had verdeeld.
Gekrenkt patriotisme
In de loop van de jaren’80 verschenen talrijke films waarin een vergelijkbaar sentiment van gekrenkt patriotisme wordt uitgedragen, met een nog grotere schijn van geschiedkundige vervalsing. De vaandeldrager was onmiskenbaar Sylvester Stallone, hoofdrolspeler in de illustere Rambo films. In Rambo: First Blood Part 2 (1985) keert de ultieme vechtmachine John Rambo terug naar Vietnam om gevangen gehouden prisoners of war te bevrijden uit de handen van sinistere Noord-Vietnamezen onder het motto: “To win this time!”
Het succes van de Rambo films was enorm, niet alleen in commercieel opzicht, maar ook ideologisch gezien. Ronald Reagan prees de Rambo-mentaliteit aan als een typerende Amerikaanse deugd. Veel jongetjes opgroeiend in het video-tijdperk van de jaren’80, slechts vaag bekend met de geschiedenis van de Vietnamoorlog, spiegelden zich maar al te graag aan Rambo, de vleesgeworden superheld die niet met zich laat spotten. Een held zoals John Wayne die was voor jongetjes in de jaren ’50 en ’60.
De behoefte aan helden en heldendom blijkt onstilbaar, zelfs als een oorlog alleen maar slachtoffers kent.
foto’s: Wikimedia & Flickr (cc)
Oorpronkelijk gepubliceerd op Geschiedenisbeleven.nl